Chińska diagnostyka kliniczna jest nieodzowną częścią skutecznej terapii i powinna po­przedzać zastosowanie każdej metody leczenia TMCh. Jest rzeczą niedopuszczalną przeprowadzenie leczenia akupunkturą, moxibuscją lub przepisanie recepty bez poprzedza­jącej diagnostyki. Proste zestawienie tabelaryczne wybranych punktów akupunktury, przy użyciu tylko zachodniej diagnozy lekarskiej, nie daje gwarancji skuteczności leczenia i do­prowadzić może nawet do powikłań i przerwania leczenia.

Diagnostyka chińska jest prosta w technice, ale trudna do praktycznego opanowania. W porównaniu z możliwościami technicznymi diagnostyki zachodniej, diagnostyka chiń­ska jest niezwykle uboga w instrumentaria. Przy pierwszej próbie opanowania praktycznego tej diagnostyki okazuje  się, że ta na pozór prosta metoda jest skomplikowana a jedno­cześnie bardzo bogata w treść. Dla każdego lekarza zachodniego, studiującego TMCh, diagnostyka chińska jest ciężkim do pokonania etapem. Dochodzi on ciągle do wniosku, że większość elementów tej diagnostyki jest mu właściwie dobrze znane z praktyki lekar­skiej, tylko nigdy nie były one w centrum jego zainteresowania. Elementy diagnostyki chińskiej nie odgrywały dotąd istotnej roli w stawianiu diagnozy zachodniej. Były one po prostu bez znaczenia.

Diagnostyka chińska nie jest w konflikcie z diagnostyką zachodnią, ale jest jej pełnowartościowym uzupełnieniem! Gdyby zapytano mnie, co jest najważniejsze z medycyny chińskiej w mojej wieloletniej praktyce lekarskiej, bez skrupułów powiedziałbym: diagnostyka chińska. Po wielu latach pracy i stosowania metod leczniczych medycyny chińskiej w praktyce lekarza ogól­nego mogą stwierdzić, że diagnostyka ta posiada bezsporną przewagą nad dia­gnostyką zachodnią. Dotyczy to przede wszystkim medycyny ogólnej. Zaska­kuje ona trafnością i dokładnością. Nawet w zastosowaniu leczenia zachodniego, znajomość diagnostyki chińskiej jest pomocna. Maleje ilość komplikacji występujących w trakcie leczenia. Symulacja i dysymulacja jest prawie niemożliwa. Łatwo można ująć w formę jednostki chorobowej, czasami bardzo zróżnicowane i wielorakie dolegliwości, i symptomy pacjenta. Lekarz TMCh ma wiele zrozumienia dla cierpienia chorego, ponieważ rozumie jego dolegliwości, które mają bardzo konkretny podkład w diagnostyce chińskiej. Także grożące komplikacje lub nie ujawnione jeszcze klinicznie schorzenia możliwe są do przewidzenia. Często powtarzającym się pytaniem, które słyszę w praktyce lekarskiej jest: „skąd Pan zna moje dolegliwości, ja o nich nic nie mówiłam?”.

Każda forma diagnostyki chińskiej rozpoczyna się od podporządkowa­nia całego obrazu chorobowego, jak również jego pojedynczych elemen­tów zasadzie Yin/Yang. Wszystkie symptomy chorobowe dzielą się wg zasa­dy Yin/Yang na symptomy Yin i symptomy Yang.
Klasyczna diagnostyka chińska składa się z następujących metod: inspectio (oglądanie), auscultatio et olfactio (osłuchanie i wąchanie), interrogatio (ana­mneza) i palpatio (obmacywanie). Wyniki badań uzyskane tymi metodami zostają przyporządkowane tzw. 8 zasadom podstawowym (Ba Gang), a miano­wicie: Yin i Yang, species i intima (powierzchnia ciała, wnętrze ciała, w jęz. chin. Biao i Li), algor i calor (Zimno i Gorąc, w jęz. chiń. Han i Re) oraz inanitas i repletio (osłabienie i nadmiar, zastój w jęz. chiń. Xu i Shi lub Yu).

Jak łatwo zauważyć na pierwszym miejscu 8 zasad podstawowych Ba Gang znajduje się podporządkowanie obrazu chorobowego i konstytucji chorego do Yin lub Yang. Dopiero po tym następują dalsze etapy badania Ba Gang. W dziele „Su-Wen” czytamy: „...dobry diagnosta określa kolor skóry, bada puls i rozróżnia najpierw Yin i Yang...”. Również pozostałe metody Ba Gang mogą być podporządkowane zasadzie Yin/Yang. Do Yang należą: species (po- wierzclrnia ciała), calor (Gorąco), repletio (zastój). Do Yin należą: intima (wnę­trze ciała), algor (Zimno), inanitas (osłabienie). Rozstrzygające przy tym jest ogólne wrażenie jakie robi pacjent na lekarzu i jego stan chorobowy w danym momencie. Te takty decydują o wyborze rodzaju leczenia. Często ocena dal­szych symptomów choroby według 8 podstawowych zasad w czasie pierwsze­go badania jest niemożliwa i musi być uzupełniona dalszymi badaniami chorego.

Prawidłowa ocena Yin i Yang powinna poprzedzać każde leczenie. Sto­sunek Yin do Yang często ulega zmianom w czasie dalszego rozwoju choroby. Zmiany te muszą być rejestrowane i uwzględniane w leczeniu. Ze względów jurystycznych, a także dla własnego bezpieczeństwa, badanie lekarskie nie mo­że ograniczać się wyłącznie do badań metodą chińską. Rezygnacja z koniecz­nego badania EKG, laboratoryjnych badań czy badania rentgenowskiego etc. może leczącemu sprawić wiele kłopotów prawnych i in facto obniża jakość diagnozy.

Przykład z praktyki: starszy wiekiem pacjent zgłasza się do lekarza. Jego główną dolegliwością jest bezsenność. Pozostałe dolegliwości to lekka duszność wysiłkowa, ogólne osłabienie, zawroty głowy i powolny puls. Dia­gnoza wg zasad TMCh brzmi: Yin Yang Liang Xii, co znaczy stan chorobowy osłabienia Yin i Yang. Przeprowadzone badanie EKG wskazuje na sick-sinus syndrom, rzadką chorobę serca polegającą na zaburzeniu rytmu spowodowa­nego chorobą węzła zatokowego serca. Schorzenie to wymaga dalszych skom­plikowanych badan kardiologicznych. Gdyby nie dokonano badania EKG,niemożliwe byłoby postawienie precyzyjnej diagnozy kardiologicznej i ustale­nie przyczyny tych dolegliwości z punktu widzenia medycyny zachodniej.

Źródło:"Podstawy teoretyczne Tradycyjnej Medycyny Chińskiej", Dr Tadeusz Błaszczyk